Vladimir Lenin

}} Vladimir Ilitx Ulianov, Lenin (errusieraz: Влади́мир Ильи́ч Улья́нов (Ле́нин); Simbirsk, 1870eko apirilaren 22a^greg./apirilaren 10a^jul. – Gorki Leninskie, 1924ko urtarrilaren 21a) errusiar iraultzaile, politikari eta teorialari politikoa izan zen. 1917tik 1924ra Errusia sobietarraren eta 1922tik 1924ra Sobietar Batasunaren lehen gobernuburu eta fundatzailea izan zen. Bere administraziopean, Errusia, eta geroago Sobietar Batasuna, Alderdi Komunistak gobernatutako alderdi bakarreko estatu sozialista bihurtu zen. Ideologikoki marxista zen, eta berak egindako garapen ideologikoei leninismo esaten zaie.

Simbirskeko klase ertain-altuko familia batean jaioa, Leninek politika sozialista iraultzailea besarkatu zuen 1887an, bere anaia exekutatua izan ondoren. Kazango Unibertsitate Inperialetik kanporatu zuten Errusiar Inperioko tsarren gobernuaren aurkako protestetan parte hartzeagatik, eta hurrengo urteak zuzenbidea ikasten eman zituen. 1893an Petrogradora joan zen eta aktibista marxista nabarmen bihurtu zen. 1897an sedizioagatik atxilotu zuten eta hiru urtez Xuxenskoiera erbesteratu zen, Siberiara, non Nadezhda Krupskaiarekin ezkondu zen. Erbesteratu ondoren, Mendebaldeko Europara joan zen, eta Errusiako Alderdi Laborista Sozialdemokrata Marxistaren (RSDLP) teorialari nabarmena bihurtu zen. 1903an, funtsezko papera jokatu zuen RSDLParen zatiketa ideologikoan, Julius Martoven mentxebikeen aurkako fakzio boltxebikea gidatuz. 1905eko errusiar iraultzaren porrotaren ondoren, Lehen Mundu Gerra Europa osoan proletarioen iraultza bihurtzeko kanpaina egin zuen, eta, marxista gisa, kapitalismoa boteretik kentzea eta sozialismoarekin ordezkatzea eragingo zuela uste zuen. 1917ko Otsaileko Iraultzak tsarra boteretik kendu eta behin-behineko gobernu bat ezarri ondoren, Errusiara itzuli zen Urriko Iraultzan paper nabarmena betetzeko, boltxebikeek erregimen berria boteretik kendu zuten garaian.

Leninen gobernu boltxebikeak Ezkerreko Sozialista Iraultzaileekin, sobiet hautatuekin eta alderdi anitzeko Batzar Konstituziogile batekin partekatu zuen boterea hasieran, nahiz eta 1918an boterea Alderdi Komunista berrian zentralizatu zuen. Leninen gobernuak lurra nekazarien artean banatu zuen eta bankuak eta industria handia nazionalizatu zituen. Lehen Mundu Gerratik erretiratu zen, potentzia zentralei lurraldea lagatzeko itun bat sinatuz, eta munduko iraultza sustatu zuen Internazional Komunistaren bidez. Oposiziogileak Izu Gorrian zapaldu zituzten, Estatuko segurtasun zerbitzuek administratutako kanpaina bortitza; dozenaka mila hil edo kontzentrazio-esparruetan sartu zituzten. Bere administrazioak 1917tik 1922ra Errusiako Gerra Zibilean ezkerreko eta eskuineko armada antiboltxebikeak garaitu zituen eta 1919-1921eko gerra poloniar-sobietarra gainbegiratu zuen. Gerraren, gosetearen eta herri-altxamenduen suntsipenari erantzunez, 1921ean Leninek hazkunde ekonomikoa sustatu zuen Politika Ekonomiko Berriaren bidez. Errusiarrak ez ziren zenbait nazio Errusiar Inperiotik independizatu ziren 1917tik aurrera, baina horietako hiru Sobietar Batasun berrian bildu ziren 1922an. Lenin Gorkin hil zen, eta Iosif Stalin haren oinordekoa izan zen sobietar gobernuaren figura nagusi.

XX. mendeko figura esanguratsu eta eragin handieneko bat izan zen Lenin, eta Sobietar Batasunaren barruan pertsonaganako gurtza orokorra izan zuen 1991n desegin zen arte. Marxismo-leninismoaren atzean figura ideologiko bihurtu zen eta nazioarteko mugimendu komunistan eragin nabarmena izan zuen. Lenin, figura historiko eztabaidagarria eta oso eztabaidatua, sozialismoaren eta langileriaren txapeldun gisa hartzen dute bere aldekoek. Bestalde, Leninen kritikoek leporatzen diote diktadura totalitario bat ezarri izana, masa-hilketak eta errepresio politikoa gainbegiratu zituena. Wikipediatik informazioa lortu